ARAUSIO

ARAUSIO

Urbs, Episcopatus et Principatus Galliae, in Provincia a Rhodano milliari, et Avenione 3. circiter milliaribus distat. Varia a Veteribus nomina sortita est, Arausio Cavarum, vel secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis urbs, quô nomine a Sidonio Apollinari insignitur. Quidam (verum origine admodum incertâ) eosdem cum Massilia conditores, Phoceenies scilicet, eam agnoscere putârunt: Arausionem tamen antiquissimam et commendatissimam olim civitatem dixeris, si, quas ibi mirantur Viatores magnificentiae Romanae reliquias, observaveris. Ibi enim Circus affabre constructus, Cavea, unde belluae educebantur, et Aquae ductus visuntur. Ibi pars exstat percraslae Turris, quam quidam Dianae Templum fuisse autumant, varia sunt quoque ibidem vetustissima fragmenta, Verum extra muros, Arcûs Triumphalis a Caio Mario, et Luctatio Catulo post victoriam de Cimbris et Teutonibus reportatam, erecti reliquiae dignae sunt quae observentur: Urbs olim longe amplior erat, quam hodie, verum multa a variis Barbarorum incursionibus, passa est. Nunc ad fluviolos Aiguas et Mainam, imo ut dixi, a Rhodano milliari, sita est. Eius Arx, quam Mauritius Nnslauvius, Arausiacus Princeps Anno 1622. ex artis legibus et praeceptis firmavit, colli imminebat, et Arausionem unum ex munitissimis Europae oppidis efficiebat: sed, ut omnes norunt, ab anno

1660. solo adaequata fuit. Wilelmus, cognomine Cornetus, vel brevi nasô instructus, tempore Caroli Magni, circiter annum 800. Princeps Auriacus fuisse creditur, quâ dignitate positi sunt eius posteri, usque ad Rambaldum IV. quo absque liberis mortuo, anno 1177. Tiburgis hanc ditionem ad Bertrandum de Baux transtulit. In corum filio Wilelmo Principum Auriacorum stirps secunda originem habuit; quae ducta ad annum usque 1393. quo Raimundo V. absque liberis masculis defuncto, eius filia Maria de Baux cum Ioh. de Châlon nupta, hunc Principatum in familiam de Châlon transfudit. Eorum filius Ludovicus Wilelmum VIII. genuit, cuius filius fuit Iohannes II. Philberti pater. Hôc ultimô abque liberis annô 1502. e vivis excedente, sororem suam Claudam, Henrico Nassauvio matrimonio iunctam, heredem habuit. Hoc modo modica haec Ditio ad quartam hanc familiam devenit. Renatus, Henrici Nassauvii et Claudae de Châlon filius, hanc hereditario iure accepit, verum quum absque liberis annô 1544. obiislet, patruum Wilelmum Naslavium heredem constituit. Wilelmum huius nominis IX. ex variis uxotibus, Philippum, Wilelmum, Mauricium, et Fredericum-Henricum, omnes Principes Auriacos suscepisse; istumque Fredericum-Henricum, Wilelmum Naslavium genuisse, qui ex Henrietta-Marâ, Regis Angliae filiâ. hodiernum Principem Auriacum suscepit; omnibus compertum est. Quod in sequentibus, quum de omnibus Auriacis a Wilelm I. Principibus verba faciam, specialius expositurus sum. In hoc Principatu sunt, cum quibusdam Pagis, Arausio, Courthezon, Ionquieres, et Gigondas, oppida moenibus cincta. Longitudine IV. milliaribus, latitudine totidem patet, Comitatuque Venascinô capitur; solum???s inprimis vinô, frumentô, crocô, etc. feracissimum est. Academiâ a Raimundo V. ann 1365. et Supremâ Curiâ a Wilelmo de Châlon constitutâ, anno 1470. Arausio gaudet. Huius Ditionis supremos Dominos constat fuisse Comites Provinciales, apud quos officium clientelare professi sunt Principes Auriaci. Ita hic Principatus fidei ac professionis nomine Provinciae Comitatui servit. Episcopatui Arelatensi Metropolitae

subiecto Praesules clarissimi praefuerunt; inter quos Constancius Concilio Aquileiensi annô 381. Sanctus Eutropius, ad quem Papa Hilarius et Sidonius Apollinaris scripserunt, Sanctus Florentius, etc. Nec obliviscendum Melitonesem Militiam, partem ditionis Auriacae Civitatis possedisse, illamque multa XVI. saeculô, vi Clavinistarum, quos tuebatur Princeps, paslam fuisse. Episcopum et Canonicos expulerunt, Templa et Monasteria diripuerunt; et sibi omnia tempore licentiae et seditionis licere putârunt. Verum hôc saeculô, curâ Regis, qui, quia Princeps Reformatus est, ad Episcopatum tamquam supremus Dominus et Provinciae Comes, nuncupat, Episcopus restitutus, et Religio Orthodoxa ibi floret. Supremae Curiae Delphinatûs Auriacum Principatum olim subiecerat Ludovicus XI. Sed, ut optime observavit Dominus Du Puy, in ius supremi huius Ditionis involabat, utpote qui nondum Provinciae Comes existeret. Verum cum huius controversiae discussio ad rem meam non spectet, id satis mihi erit, si Principes Auriaci in genere innotescant. Valde incerta est series primae stirpis Principum, usque ad Rambaut II. anno 1096. Comitem Auriacum, Primus Comes vel Princeps Wilelmus huius nominis primus, Cornetus cognomine, ex cornu venatico, hodiernis etiamnum hodie Arausionis insignibus sic dictus, fuisse creditur. Alii eum brevi naso instructum cognominatum ideo putant, quia illi gladio Acrovinion amputatum fuerat. Haec facta, ut et origo huius Wilelmi comprobari vix possunt, an scilicet, ut quidam arbitrantur, sequanus ille fuerit, aut Vicecomitis Narbonensis filius. Carolo Magno, anno 806. viventi, pro suis meritis carissimum fuisse, duas uxores duxisle, filiumque nomine Bernardum reliquisle, vulgo illum arbitrantur. Si haec omnia facta vera sint, hunc primum Auriacum Comitem eundem esse cum Divo Wilelmo, Comite Tholosano, Dietherici, tempore Pipini, Comitis filio, concludendum est. Abbatiam Divi Wilelmi in deserto, anno 804. condidit atque dotavit, Sancteque obiit. Priusquam secederet, Chunegondam primo uxorem duxerat, et secundo Guibergam, et inter alios quos procreavit liberos, exstitit Bernardus Septimaniae Dux, Tolosae et Barcinonis etc. Comes, prout, ubi dum de Linguadocia, narro. quidquid sit. Wilelmum Cornetum filiam quoque Herimbruam nomine progenuisse aiunt, uni ex Provinciae Proceribus nuptam, ex quo Hugonem Auriacum Marchionem, cuius posteri ignoti, et Rorgonem Auriacum Comitem peperit. Eius ac sequentium posteri Comitatûs Auriaci Domini, nempe Alatais annô 880. Rambaud huius nominis primus annô 910. Bozon annô 914. Geraut-Adhemar annô 1086. et Rambaud II. Comes Auriacus annô 1096. Hic in Palaestinam peregrinatus est, eius origo ignota, verum constat ipsi circa annum 1115. natam fuisle filiam Tiburgim, huius nominis primam, Principem Auriacam, quae cum Wilelmo II. Dominii eiusdem Principatûs participe, matrimonio iuncta fuit. Ipsis duo filii fuerunt, qui ex aequo paterna bona partiti sunt, totidemque filiae. Wilelmus III. de quo statim; Rambaud II. absque liberis defunctus. Tiburgis II. fratris sui Rambaud haeres, et Bertrandi de Baux coniux; et Tiburgetta Adhemaro de Murvieux nupta. Wilelmus III. Princeps Auriacus annô 1150. genuit Wilelmum IV. de quo mox; et Tibouram Principatûs Auriaci participem, caque nullos ex Rambaud Guisan, maritô suo, liberos peperit. Wilelms IV. ex quadrante Princeps Auriacus, annô 1174. genuit Rambaud IV. qui nullos post se filios reliquit. Quô modô hic Principatus ad familiam de Baux translatus

est. Bertrandus de Baux huius nominis II. Princeps Auriacus, deinde Baro de Baux, ex Tiburge II. Auriaca Principe, Wilhelmum V. de quo in seq. suscepit: Bertrandum et Hugonem. De istis Dominis sub nomine de Baux loquor; idemque id repetere nulli foret usui. Adnotâsse sufficiat, Raymundum de Baux V. nomine Principem Auriacum, circiter annum 1393. obiisse, quum ex Iohanna Genevensi Mariam, Auriacam Principem, et Adhelaidem Baronem de Baux suscepislet. Maria Iohanni de Châlon, Baroni de Harlay mipsit; a quo Principum Auriacorum Stirps tertia originem duxit. Obiit annô 1417. Ludovicô, de quo

statim: Iohanne Comitum de Ioigny capite: Adhelaide Wilelmo Viennensi nuptâ: et Mariâ Comitis Friburgensis uxore, genitis. Ludovicus de Chalon, Princeps Auriacus, primam uxorem duxit Iohannam de Montbeillard, et secundam Eleonoram Armeniacam, obiitque annô 1463. Fortis et magnanimus erat Princeps. Ille et Dux Sabaudiae, a partibus Ducis Burgundiae, contra Regem Carolum VIII. steterant, et Delphinatum inter se partiri confidebant: Ludovicus de Gaucour a Rege huic Provinciae Praefectus, haud multo post eorum consilia infregit. Inter Colombiez et Anthon Principem delevit, qui potius, quam in victoris manus deveniret, se obequitantem et cataphractum in Rhodanum, fluvium illum traiecturus proiecit. Hoc annô 1429. contigit. Ex prima uxore Wilhelmum VIII. sequentem, ex secunda Iohannam de Chalon, Ludovico Comiti de la Chambre nuptam, suscepit. Wilelmus de Chalon VIII. nomine, Princeps Auriacus, Ducum Burgundiae partes, sed parum ipsi commodas amplexus est; quippe post multa damna annô 1473. captus est, nec nisi post duos annos liber evasit XL. M. Argent numm. pretiô redemptionis promislô. Postea Burgundiam, cuius administrationem ambiebat, Regi Ludovico XI. subiecit. Verum eodem fere tempore obiit, 24. scilicet Septembris annô 1475. Ex pacto August. 18. annô 1468. Catharinam de Bretagne duxerat, Richardi de Bretagne Estampii Comitis, et Margaritae Aurelianensis, et Francisci II. Ducis Britanniae sororis, filiam, ex quo connubio Iohannes de Chalon II. nomine ortus est. Hic tempore pupillaris Caroli VIII. aetatis, Ducis Aurelianensis factioni contra administrationem adhaesit, et in pu gna S. Albini du Cormier annô 1488. captus est. Deinde Regis matrimonium cum Anna Britanniae Ducisla mul???m adiuvit; et officia quae Duci Aurelianensi, qui postea Ludovicus XII. praestiterat, istius Monarchae gratiam ipsi conciliârunt. Per Regia eius diplomata annô 1499. in Principatûs Auriaci possessionem, quem pater Regi Ludovico XI. vendiderat, redintegratus est: in actis tamen super ea re vitia multa interceslerunt. Iohannes II. 9 April. 1502. obiit, relictis ex Philiberta Luxemburgensi, Comitissâ de Charny, uxore, Philibertô, de quo mox; et Claudiâ de Chalon, Henrico Naslovico nuptâ. Philibertus de Chalon, Princeps Auriacus et Melphensis, a partibus Caroli V. Imperatoris contra Franciscum I. stetit, qui eius bonis fisco addictis, annô 1520. Principatum Auriacum Annae de Montmorency, Marescalli de Chastillon viduae, dono dedit. Dein annô 1523. idem Philibertus de Chalon, in Hispaniam se recipiens captivus detentus fuit, Lugdunumque ductus, unde nonnisi annô 1526. pactione Madritensi exiit. In obsidione Florentina annô 1530. non coniugatus concidit, bonaque sua Renato Naslovio sorois filio reliquit. Iamiam alibi observavi, Nassoviam Familiam in duos praecipuos

ramos dividi. Secunda quae Nassovio-Dilemburgensis dicitur, orta ab Otthone Comite eius capite, Adolphi Nassovii Imperatoris patruo, in quinque alias stirpes, quarum prima est Arausiaca, dispertita est. Ottho Henrici Divitis filius, Agnes Solms Comitissam duxit, ex qua Henricum, dequo mox, Iohannem et Ericum tulit. Henricus Nassovius Otthonem II. et Henricum procreavit. Ottho Nassovius nomine II. in Flandriam familiam suam transtulit, tresque filios ibi reliquit, quorum secundus Iohannes Nassovius Engilberti huius nominis primi, cum Iohanna Bredensi Barone matrimonio coniuncti, pater fuit; unde natus est Iohannes Senior dictus, Comes Nassovius Brabantiae Administrator, qui ex Mariâ Lohenbergensi uxore suâ, Engilbertum II. Inferioris Germaniae Proregem, annô 1504. absque prole defunctum, et Iohannem Nassovium Comitem Iuniorem cognominatum, Elizabethae Hassiacae maritum, et annô 1516. mortuum, progenuit. Hic filios duos totidemque filias, Henricum sequentem, et Wilelmum Seniorem dictum, de quo in sequentibus, sustulit. Henricus Comes Nassovius Claudiam de Chalon, annô 1521. defunctam, uxorem duxit, ex quâ Renatum Nassovium, quartae stirpis Principum Arausiacorum caput; suscepit, quem, ut iam dixi, Philibertus eius patruus heredem eâ lege constituit, ut et nomine et insignibus eius, innotesceret. Huic Testamento filiae familiae de Châlon obstiterunt; quae se utriusque parentis bonis substitutas esse probabant. Quod diuturnae controversiae causa fuit. Interim Renatus in Caroli V. Imperatoris partes se contra Franciscum I. coniecit; itaque eo quod rebellaverat, nec ceteris Provinciae nobilibus, castrensibus muniis militaturus, interfuerat, Principatus Auriacus Provinciae Ditioni, eiusdem regionis supremae Curiae iudicio, addictus fuit, 30. Iunii A. 1543. Hic Renatus ex vulnere in obsidione oppidi S. Desiderii 15. Iulii 1544. accepto obiit, quum Testamento suo 20. Iunii superioris, Wilelmum Nassovium huius nominis IX. Principem Auriacum patruelem suum; filium scil. Wilelmi Senioris et Iulianae Stolbergensis, heredem suum constituisser. Hunc Principem, Foederati Belgii ordines Rei publicae suae, ac fortunarum fundamentum et Caput, agnoverunt: Domi, Militiaeque clarebat, ad consilia prudens, in adversis cautus, proposita sua aliis impervia, hostium vero consilia acutissime deprehendebat. Magno suo malo experti sunt Hispani, qui cum sibi omnia licita esse putarent, dummodo se ab istiusimodi hoste expedirent, in maximis periculis versatus est Princeps Auriacus, iisque tandem succubuit. Domi suae e mensâ consurgendo, a Iauregui, servo cuiusdam Argentarii fortunis omnibus spoliati, quem Iohannem Austriacum veneno extinxisle suspicabantur; sclopeti glande 18. Mart. 1582. vulneratus est. Quae epistolae Hispanico idiomate conscriptae in sicarii huius sacculo repertae sunt, notum eum fecerunt. Interea Princeps ex vulnere convaluit: verum Sequanus, nomine Baltazar Gerardus Hispanorum Emislarius, eum aliâ sclopeti glande in eius aedibus 10. Iulii Annô 1584. ex insidiis percussit. Coniugium quater inierat. 1. enim Annam Burennensem Comitislam duxit, ex quâ Philippum-Wilelmum, de quo statim; et Mariam Comitis Hohenloensis uxorem. 2. Annam, Mauricii Electoris Saxonici filiam; ex quâ Mauricium Naslovium, de quo postea; Annam Wilelmi-Ludovici; Comitis Naslovii uxorem, et Emiliam Anno 1597. Emanueli I. Portugalliae Principi, Indiarum Proregi nuptam. Tertiam duxit uxorem

Princeps Auriacus Charlottam Borboniam Ludovici Borbonii huius nominis II. Mompenserii Ducis etc. et Iacquelinae Longwicae, ut alibi dico, filiam. Iovarii Monasterii primo Abbatissa fuit, verum Reformationem amplexa, nocte quâdam e

Monasterio evasit, et apud Fredericum II. Comitem Palatinum Rheni se annô 1572. recepit. Duobus annis elapsis Brieliae die 10. Iunii Principi Auriaco nupsit, et Antverpiae 6. Maii 1582. ob sauciatum eundem Principem maritum suum terrore perculsa, obiit. Hi sunt eorum liberi; Ludovica-Iuliana Nassovia, Frederici nomine IV. Principis Palatini Rheni et Imperii Electoris uxor, 15. Mart. 1644. defuncta: Elizabetha Henrici Turris-Bullionici, Principis Sedanensis Galliae Marescalli uxor secunda, quae Sedani mense Septembri annô 1642. obiit. Catharina Belgica Philippo-Ludovico nomine II. Comiti Hannovic nupta: Carlotta Brabantiae Claudii Domini Tremoliensis, Ducis Thovarcensis uxor: Carlotta Flandrina Monasterii Sanctae Crucis Pictaviensis Abbatissa 10. April 1640. mortua: et Emilia Nassovia Frederici-Casimiri Comitis Palatini Rheni apud Lanspergam uxor. Quartam Coniugem sibi sumpsit Wilelmus IX. Ludovicam de Coligny, filiam Gaspari de Coligny, rei maritimae Praefecti et Charlottae Lavallensis primae eius uxoris Carolique Domini de Teligny viduae. Ex eâ Henricum Fredericum Nassovium, Principem Auriacum, de quo, postquam de eius fratribus dixero, loquar: et Renatam quae Rupellae, nullo foedere illigata, obiit, suscepit. Philippus-Wilelms Nassovius Princeps Auriacus moriente patre penes Hispanos erat, nec inde nonnisi multo post rediit. Eleonoram Borboniam annô 1606. uxorem duxit, Henrici Borbonii huius nominis I. Principis Condetensis filiam, et secundae eius uxoris Charlottae Catharinae Tremolliensis. In Castello Muretensi 20. Ianu. 1619. haec Principisla fato functa est. Absque liberis Princeps Auriacus 20. Feb. 1618. iam obierat. Defuncto fratre Mauricius Naslovius Princeps Auriacus exstitit. Patre eius annô 1584. occisô, Foederati Belgii ordines ei, vix etiamnum octodecim annos nato, Hollandiae Zelandiae, Ultraiecti, reique martimae Praefecturam commiserunt. Quam de sua fortitudine et prudentiâ existimationem concitaverat optime sustinuit. Omnia Hispanorum oppida in Hollandia expugnavit. Bredam Turffarum cymbâ, quibus milites circiter LX. obtexterat, invasit, et ita feliciter se gessit, ut brevi tempore Frisiam totam, Groninganum Dominium, Transisulaniam, Neomagum et Geldriam recuperârit. Hulstum, Sanct-Andreanum propugnaculum etc. subiecit; et Europâ totâ admiratione obstupefactâ, septem Provincias sub suâ administratione consociavit. Postea, per celeberrimam Ostendae obsidionem, annô 1604. Clusam, Gravitam, aliaque oppida occupavit. Hispani et Ordines Foederati XII. annorum inducias Antverpiae 14. April. 1609. indictas pacti sunt. Bellum annô 1621. redintegratum. Spinolensis Marchio Hispanorum Imperator annô 1625. Bredam expugnavit. Princeps Mauricius, qui eôdem tempore Arcem Antverpianam invadere speraverat, tantô angore, ob irritum incoeptum, correptus est, ut paulo post Hagae nullo connubio iunctus, aetatis annô 58. obierit. Frater eius Henricus-Fredericus Nassovius ei in Principatu Auriaco, Rei publicaeque Dignitatibus successit, et partam a Patre et Avo existimationem tuitus est. Grollam et Silvam Ducis, frustra a Principe Mauricio tentatam, annô 1629. occupavit. Postea Berguam, Venloovium, Ruremondam, Traiectum ad Mosam, indeque Bredam annô 1637. sibi subiecit. Multa alia bellô subegit paucis militibus amissis, eâque curâ copias tuitus est, ut inde Militum Parens dictus fuerit. Hagae 14. Martii 1647. hic Princeps, qui ex Emilia Solmensi, quam uxorem duxerat, Wilelmum X. de quo mox, suscepit, ut et Ludovicam-Henriettam

Nassoviam, annô 1646. Friderico-Wilelmo Electori Brandeburgico nuptam, et 15. Iunii 1667. defunctam; Henriettam-Emiliam Nassoviam, annô 1642. Wilelmo-Friderico, Principi Naslovio cognato, foedere iunctam; et Henriettam-Catharinam primo Hennoni-Ludovico Oost-Frisiae Comiti; dein annô 1659. Iohanni-Georgio, Anhaltensi-Deslavio Principi, nuptam. Wilelmus Nassovius huius nominis X. Princeps Auriacus, Patris Dignitatibus 23. Ianu. 1648. successit, quô annô cum Hispanis pacem Foederati Ordines Manasterii inierunt. Amstelodamum 30. Iul. 1651. obsidere voluit Princeps Auriacus. Vertente mense Octobri ex Geldriae Ordinibus variolarum morbô aegrotans rediit, ex quo annô aetatis 24. 6. Novembris ciusdem anni occubuit. Henriettam-Mariam Anglicam, Caroli I. Magnae Britanniae Regis et Henriettae-Mariae Gallicae, filiam duxerat. Ex hoc matrimonio filium posthumum Wilelmum-Henricum, de quo mox, habuit. Princeps Auriaca Londini 24. Decembris 1660. annô aetatis XXIX. obiit. Wilelmus-Henricus Nassovius, Princeps Auriacus patris et avi Dignitates successione consecutus est, suaeque fortitudinis in ultimis bellis ampla specimina dedit. Uxorem duxit annô 1677. Mariam, Londini in Divi Iacobi Palatio 10. Maii 1662. natam ex Iacobo Eboracensi et Albaniae in Scotiâ Duce, unico Magnae Britanniae Regis fratre, et Iohannâ Hydâ primâ eius uxore, Domini Edovardi Hydi, Magni Angliae Cancellarii, et deinde Comitis Clarendonii filiâ (vide Wilelmum III.) Plin. l. 3. c. 4. Pomp. Mela l. 2. Paradin, Belleforest, de Marca, Besl. etc. Ioseph. a Pisa, Hist. Auriac. Du Chesne Hist. Nostradam. et Bouch. Hist. Provinc. Catel, Hist. Longued. Chorier. Histor. Delphin. Du Puy, Iura Regis. Sincer. Itinerar. Gallic. Sanct. Marth. Histor. general: Galliae, et Gall. Christ. Lomenii. Itiner. Concilia Arusiaca. Annô 441. Episcopi in Templo Iustiniano dicto, congregati Concilium I. Arausiacum celebrârunt, ut suarum Dioecesium Ecclesiasticam Disciplinam componerent, quam 30. Canonibus complexi sunt. S. Hilarius Arelatensis, et S. Eucherius Lugdunensis, ibi cum XIII. aliis Praesulibus interfuerunt. II. Concilium Arausiacum, Consule Deciô Iuniore. non vero eô annô quem annotat Cardinalis Baronius, habitum est; cu Concilio S. Caesarius Arelatensis praefuit. Huic Conventui ansam dedit Dedicatio Templi a Liberio, quem

Theodoricus Galliis praefecerat, constructi. Rumor quem concitabant Libri Fausti, eiusque fautorum accusationes, contra Divi Augustini discipulos, eius de Praedestinatione, Gratia, et Libero Arbitrio sententiam tuentes, fecerunt ut hanc quaestionem Episcopi agitarent. XXV. Canones, in quibus tota Controversa Doctrina ipsissimis D. Augustini verbis explicatur, condiderunt. Praeter XIV. Praesules, Praefectumque Liberium, Siagtus, Opilio, Pentagathus, Adeodatus, Cariato, marcellus, et Nemacius Viri nobiles et illustres huic Concilio subscripserunt. Aliquanto post Bonifacius II. Pontifex illud epistolâ ad Caesarium Arelatensem qui eius confirmationem efflagitaverat, scriptâ, comprobavit. Bernardus Gui-Wilclmus Puteo Laurentius, aliique de alio Concilio Arausiaco anno 1228. contra Albigenses Haereticos congregato, loquuntur: ibi paenitentiae Haereseos suspectis imponendae praescriptae sunt. Consule Patris Sirmondi Concilia Gallica, Ultimam Conciliorum editionem. Baron. in Annal. Godeau, Hist. Eccl. Cabaslut, notit. Concil. etc.

Articulus perquam accuratus ex ipsis Principatûs Auriaci

Annalibus et Monumentis desumptus.

Arausio, urbs, Episcopatus, Academia et Principatus nulli subditus; Regno Galliae includitur, ex eo tempore quo Linguadocia, Delphinatus et Provinica Gallicae Coronae Ditioni addictae sunt. Veteris olim Provinciae Romanae, vel Galliae Narbonensis II. pars, quae hodie Provinica dicitur. Variis nominibus Arausio Urbs a Veteribus denominata fuit, qualia sunt Arausio Cavarum vel Secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis Urbs, quo nomine illam designat Sidonius Apollinaris. Quidam, sed incertâ origine, eosdem, cum Massiliâ, conditores Phoceenses eam agnoscere volunt. Verum ex clarissimis magnificentiae Romanae reliquiis, quas ibi mirantur Viatores, dici potest Arausio antiquissima, et Oppidum non contemnendum. Ibi exstat Circus affabre constructus, Aquaeductus, et percrassae Turris pars, quam quidam Templum Dianae exstitisse arbitrantur: verum inter omnia notandae ibi sunt extra muros Arcûs Triumphalis reliquiae, quem post reportatam de Cimbris et Teutonibus victoriam, Caius Marius et Luctatius Catulus erexerunt: Haec Urbs longius olim, quam hodie, testibus veterum murorum ruderibus, exporrigebatur. Multa, ex finitimorum, variorumque Barbarorum, inprimis Gothorum et Sarracenorum, qui ei aliquamdiu adhaeserunt incursionibus pasla est. Antiqua meonia, cum tribus circiter urbis quadrantibus 5. et 7. saeculis diruta sunt; quod superfuit leviter admodum usque ad annum 1130. munitum exstitit, quô annô Princeps Tiburgis I. optimô murô eam cinxit; qui murus stetit usque ad annum 1682. quo Rex Galliae Ludovicus XIV. illum funditus dirui iussit, incolasque truculentis et furentibus militibus obiecit. Colli Arausionensi Castellum olim magnificum, puteusque insolitae altitudinis saxo incavatus, imminebat. Arcem ex artis praescripto ita munitam in eodem colle condidi Mauricius Princeps, ut inter totius Europae munitissima propugnacula Arausio censeretur; sed Ludovicus XIV. eam, sic ferebat voluntas, annô 1660. solo adaequari iussit, etsi Avenione pacto cum Comite Dhonatensi tunc Urbi Praefecto 25. Mart. eiusdem anni, convenisset Ludovicus XIV. omniaque se integra servaturum, Principi Arausiaco, quum sui ipsius iuris esset, restituenda, sancte spopondisset. Veteris Castelli, omniumque urbis munitionum eversionem, 22. aut 23. annis postea, mandatô eiusdem Regis Galliae, excepit arcis ruina. In ea urbe celeberrima tria Concilia habita sunt. I. anno 441. Pontifice Leone I. Imperante Valentinianô, de Disciplina Ecclesiastica, Iureque Patronatûs Laicis collato. II. Pontifice Felice IV. Atalarico Italiae, et Childeberto Galliae Regibus, anno 529. a Liberio ex Galliarum Praefectis, Arausione commorante, convocatum est; quo in Concilio Pelagianorum errores damnati sunt. et III. ibi contra Albigensium Sectam, a Romano Cardinali Diacono, Pontificis Honorii Legato, Imperante Conrardô indictum est, ubi tantum Episcopi Itali comites eius, interfuerunt. Arausione Praesules quidam claruerunt, inter quos Constancius Aquileiano Concilio anno 361. interfuit; S. Eutropius, quem Hilarius Papa, et Sidonius Apollinaris plurimis epistolis cohonestârunt; S. Florentius, S. Caesarius, aliique. Academiâ, et Supremâ Curiâ gaudet. Academiam Raymondus V. anno 1365. Supremam Curiam Wilelmus VII. annô 1470. instituerunt. Principatus Arausiacus longius olim quam hodie porrigebatur, sive in Sancti Pauli Tricastrinensis, Avenionis, Valenciae, Diae, Vapinci, Sisteronis, et Niceae, sive in Montis-Peslulani, Nemausi, et Lutevae, Dioecesibus: verum lapsu temporis, maxima pars, vel usurpationibus, vel dotibus, et hereditatibus usurariis divulsa est. In primis autem Anno 1150. Princeps Tiburgis I.

illum in quatuor partiones partita est, Wilelmo nempe filiorum natu maximo. Ditionis Arausionensis dimidiam partem, cum iis fere omnibus agris, qui Delphinatui, Provinciae, Pedemontio, subiacebant, ab hoc Principatu moventibus, dedit; minori vero natu Rambaldo alteram Arausiacae Ditionis dimidiam partem, cum integris Courthesonii, Ionquierae, et Gigondae oppidis, Valle Bueirensi, aliisque agris concessit. Illô tempore Principatus, Episcopatus duos, Arausiacum nempe, et sancti Pauli Tricastrinensem, cum sex Abbatiis, et amplius 30. Prioratibus, capiebat; adde et Comitatus Grignanensem, S. Paulinum, et Susianum, Baroniam Gigondaniensem, Serignaniensem, et Lerinensem: quatuor oppida, nempe Castellum Novum, Donzeram, Tulettam, et Montem - Brislonium, quorum Episcopus Vivariensis, S. Spiritus Prior, et Dux Ventadoriensis se Principes dictitant. Subdivisit praeterea Princeps Tiburgis eam quam Rambardo concelserat portionem; Tiburgi filiae, Bertrandi de Baux Uxori,

partem; quique penes se erant in Linguadocia agros, Tiburgi alteri filiae suae, Adhemaro de Marvieux, nuptae, dedit. Huic Principatûs Divisioni, aliae quoque haud contemnendae accesserunt. Supersunt enim tantummodo Arausio, Courthezo, Ionquiera et Gigondas, cum quibusdam aliis pagis ipsi subiectis. Adeo ut nunc hic Principatus 6. tantum longitudine, 4. vero latitudine milliaribus pateat, Comitatuque Venascinô, Ditioni Romani Pontificis subditô, flumineque Rhodanô contineatur. Fluvii Eygua Mayna, et Louveza illum praeterfluunt, quibus Ager eius, inprimis, frumentô, vinô, crocô, sericô, omnigenisque fructibus feracissimus est. Princeps nomine Theofretus Arausionem annô 700. occupabat, cui filius Theofretus, Martyr, vectibus immanitate Sarracenorum mactatus, successit. Wilelmus Cornetus, vel brevi naso instructus, Rege Galliae Carolô Magnô, eius urbis primus Comes vel Princeps exstitit, eo quod illam in Therbaldum, aut Theobardum Regem Sarracenum, ibi commorantem, anno 793. bellô sibi comparavisset. Hic Princeps Cornetus; ob cornu venaticum, etiamnum hodie Arausionis insignia, dictus est. Alii eum brevi nasô instructum dixerunt, quia in certamine ipsi acrorinion gladiô amputatum est. Ex Regia Burgundiae stirpe oriundus erat: et sub Rege Pipino Brevi Connestabilis erat, i. e. in regios exercitus imperium perpetuum obtinebat. Sanctus obiisse creditur in Abbatia quam exstruxit, doravit, et nomine suô vocavit prope Agnianam Dioeceseos Luteviensis in Linguadocia. Primus omnium Comitis, Dei gratia, titulô usus est, quem tunc temporis soli tantum supremi Domini usurpabant. In hac Abbatia varia de vita et gestis Wilelmi manuscripta visuntur, unum ex eius actis de Abbatiae fundatione 14. Decemb. ann. 804. Pontisicis Alexandri II. Diploma, et Ludovici Pii, tum Aquitaniae Regis duntaxat, Litterae publicae, praeter Legendam seu libros memoriales hanc veritatem confirmantes, qui in Episcopali Sede Arausiaca exstant. Wilelmus duas uxores, alteram chunegundam vel Gumbaldam, alteram Orablam duxit. Haec Regis Therbaldi filia fuit, quam cum oppido captam, baptisandam, et Guitbergam, seu Guiberam nominandam curavit. Illi quidem tres filios fuisse legimus, non autem quod aut uxorem duxerint aut liberos genuerint. Eius filia nomine Herimbrua ei in omnibus bonis successit, quae Rollino vel Gosselino magnorum in Arelatensi Regno praediorum Domino, secundum quosdam, ex familia de Baux oriundo, dotem dedit. Historici quidam hunc Wilelmum I. primum Tholosanum Comitem exstitisse existimârunt: sed hac de re Catellus accuratissimus dubitat. Reverâ Comites Tholosani numquam Cornu venaticum in insignibus suis usurpaverunt, neque se a Wilelmo oriundos professi sunt. Soli id Principes Auriaci sibi aslumpserunt. Hic Wilelmus annô 809. obiit, et in supra dicta Abbatia sepultus fuit. Eius sororem Carolus Magnus annô 810. uxorem duxit. Ex uxore Herimbruâ duos filios Hugonem et Rogonem suscepit Rollinus seu Gosselinus. Hi in publico scripto, annô 839. Marchionum seu Comitum Arausiacorum nomenclationum, cum iure patronatus in Episcopatum Arausiacum, sibi adscripserunt, Principatumque primi partiti sunt. Arausionem cum locis ipsi subditis natu maximus posledit. Hugonis filia Alatais ipsi Annô 880. aut 890. successit, mater Rhambaldi I. mortui annô 910. cuius quoque filius Bason annô 924. obiit. Propter monumentorum publicorum raptum, vel incendium ann. 1562. nihil de Bosonis successoribus comperti habetur, usque ad Gerardum Adhemarum annô 1086. defunctum. Eius filius Rambaldus II. Comes Arausiacus, in Terram Sauctam, seu Palaestinam, ubi annô 1115. obiit, peregrinatus est. Illi filia unica fuit, Tiburgis II. uxor Wilelmi II. Auriaci, etiam ante coniugium, diciti, nempe quia ex Rogone Wilelmi Corneti oriundus erat. Ex hoc matrimonio duo filii, quorum natu maior Wilelmus III. totidemque filiae, nati sunt, quibus Tiburgis I. ut supra dictum fuit, Principatum Arausiacum, partita est, eâ lege tamen ut Comiti Provinciae, nisi respectu Serignani et Camareti, nullô modô se subicerent, nihilque ex praediis, nisi se hareditate excluios vellent, Ecclesiae Romanae concederent. Quod scriptô se observaturos polliciti sunt. Wilelmô III. filius Wilelmus IV. natus est, filiaque nomine Thibour nupta Rhambaldo Guirano, quae absque liberis defuncta, Sancti Iohannis Hierosolymitani Xenodochio, iam quartam partem urbis Arausionis possidenti, alterum quoque quadrantem dedit; hic Wilelmus IV. filium genuit nomine Rhambaldum, qui absque liberis vitâ functus, eidem Xenodochio portionem suam concessit, ut et quam possederat Arausionis quartam partem. Rhambaldus III. Tiburgis I. filius uxoratus non fuit, Testamentôque suô ann. 1173. omnia bona sua legavit Tiburgi II. sorori suae, uxori Bertrandi de Baux, qui, in Templo Archiepiscopali Arelatensi, die Paschatis anno 1181. mandato Raymundi V. Tholosani Comitis, mactatus fuit. Filios tres progenuit Wilelmum V. Bertrandum, a quo Istriae et Brantonum stirpes quae se in Regnum Neapolitanum receperunt, originem duxerunt; et Hugonem, qui unicum tantum filium in Templo Arausionis primario Canonicum procreavit. Wilelmus II. Bauxiensis, ut et huius nominis V. Auriacus Princeps, Principatûs habenas anno 1182. capessiit. Episcopatus Tholosanus, Sancti-Paulinus, et Arausiacus cum Clero et Principatûs Plebe totâ, eius Patronatum in Episcopatum, aliaque Principatûs beneficia rite agnoverunt, cuius rei Acta duo publica annorum 1184. et 1208. quo iure in emolumentum Eccelsiae spoliatus est, expreslô Milonis Legati mandatô in Sancti Aegidii oppido 17. Ianuar. 1209. quô tempore Comitem Tholosanum bonis omnibus nudavit, eumque flagellô multavit Legatus, quem 3000. militum tuebatur exercitus. Imperator Fredericus II. Regnum Arelatense Aureô Diplomate ann. 1214. alio etiam 29. Septembris sequentis confirmatô, Wilelmo dono dedit. Quum hic idem Imperator donatam Xenodochio S. Iohannis

Hierosolymitano Dimidiam Arausionem praeter Tiburgis I. prohibitiones, Wilelmique III. obligationes, perspexislet,

haec dona Diplomatibus 7. Ianuar. 1214. infregit: quare Wilelmus II. Arausionensis alterius dimidiae partis poslessionem iniit, quam tamen sponte suâ Xenodochio, publicô scriptô 6. Octob. 1215. eâ lege restituit, ut Principes iure Commissi, et Retenti fruerentur, apud se Xenodochium munus clientelare profiteretur, hanc dimidiam partem alienis distrahere non poslet. Quod tribus postea Actis publicis 8. Sept. 1266. 15. August. 1272. et 15. Februar. 1288. confirmatum est. Carolus I. Provinciae Comes huius iuris validitatem agnoscit Litteris publicis 10. Septemb. 1257. quibus Xenodochium Principibus subiciendum fore pollicetur, se, id iuris ipsis nihil sibi vindicando, restituendum, suis sum ptibus comparaturum, neque se, neque posteros nihil unquam ullibi, vel etiam in societate cum Principibus, poslesluros, ubicumque eorum iura paterent. Carolus tamen II. filius eius hanc Arausionis dimidiam partem a Xenodochio, permutatione aliorum in Provinciâ agrorum, sibi 17. Octob. 1307. comparavit. Quare Bertrandus Princeps Auriacus ius suum et Supremi Domini et pactorum persecutus est. Volenti enim Bertrando de Marsillac eius poslessionem nomine Caroli II. inire, obstitit, et publicô scriptô 21. Novemb. 1307. se vi iuris sui illam detenturum denuntiavit. Quod quum accepisset Carolus, Principem, eius uxorem et liberos Aquas-Sextias in Provincia allexit, ubi duris conditionibus, totius Principatus fidem et clientelare officium ab iis extorsit. Qua in re quum sibi satisfecisset, dimidiam Arausionis partem Principi reddidit, ut in publicis 22. Mart. 1308. Actis legitur, in quorum praefatione Carolus eâtenus Principatum inderendentem agnoscit. Ex hoc tamen scripto publico Cassanus, et post illum Puteanus omnia, iuris Provinciae Comitum in Arausionem, argumenta depromunt, sedulo se abstinentes ab adducendis vitiis quae ex eo sufficientissime colliguntur. Verum praeter scripta praecedentia, Bertrandus III. quantum sibi per tempus, locum et vim Caroli licuit, contra istud quodam modo, in praerogativarum, quas urbi Arausionensi annô 1311. concessit, Articulo III. contestatus est. Sed firmissima contestatio in Conventu totius Provinciae Ordinum Aquis-Sextiis 22. Novemb. 1288. habita est; quo in conventu Raimundus praesentibus Comitis Ministris Principis Dei Gratiâ nomenclationem recepit, sollemnique ritu, ius suum interpositâ contestatione a se conservandum significavit; qua de re, nemine contradicente, ipsi ab Ordinibus Acta publica concessa sunt. Quod iuris Comiti erat reliquum Ludovico de Chalon Principi Auriaco, solâ desertione et cessione Renati Provinciae Comitis conceslum est, scripto publico 6. August. 1536. et tribus aliis scritpis, 14. et 27. eiusdem mensis, et 18. Septemb. sequentis, confirmato. Ab eo autem tempore Renatus Principem, ut summum Dominum plurimis Actis agnovit, et inprimis, Actis 14. April. et 5. Septemb. 1347. Adeo ut hoc ius sine controversia inconcussum Principibus supersit; praecipue autem ab eo tempore quo Carolus ultimus Provinciae Comes Testamento annô 1481. Ludovicum XI. Galliae Regem eâ lege heredem constituit, ut quicquid Comites et Comitissae Provinciae, eorumque Ministri distraxislent, dono dedissent, et oppignoraslent quietum ac tutum praestaret. Quod Ludovicus XI. et eius succeslores praestiterunt. Haec omnia, eorum omnium, quae gesta sunt post publicum Anni 1308. scriptum, ut et etiam post ter repetitam invitam fidem clientelarem, Reginaeque Iohannis contra Raymundum VI. damnationem, vitium comprobant; quidquid contra Puteanus aliique, urserint. Praeterea plurima exstant Acta publica 13. 14. et 15.

saeculis, quibus supremum et Patriominale Dominium Arausiacum distrahi interdicitur, quibusque, quod positum est, funditus everticur; Comites nempe Provinciales Principatûs Arausiaci supremos esse Dominos, Ludovicumque XI. olim hunc Principatum Supremae Delphinatûs Curiae subiecisle. Hoc etiam ex Historia evincitur, quâ patet exstitisse Principes Auriacos VIII. saeculo, Provinciamque non nisi abhinc 690. annis a Comitibus rectam fuisse, quod inprimis notatu dignum, hosque Principes et Comites numquam sibi invicem subiectos fuisse. Quibus et istud addere licet; in Comitatûs Provinciae partitionibus annis 1030. et 1125 factis, nihil cis Duranciam ad Boream praeter Avenionis dimidiam partem, Tort et Caumontium ad Principatum Auriacum, Comites possedisse. Quod variis etiam publicis scriptis Comitum ann. 1126. 1257. et 1308. probatur, ut et quorundam Pontificum Romanorum Diplomatibus, Agrorumque Bauxionorum enuntiationibus, in pactis 1157. et 1177. in quibus enarrandis omnino lapsus est Puteanus. Haec summa libertas, seu a subiectione immunitas vel exinde etiam probatur, quod Caesares Fredericus I. et II. in Praerogativis ann. 1178. et 1214. Wilelmum II. et Wilelmum III. Principatum ut Acephalum gessisse asserant; quod etiam sequentibus temporibus alii Imperatores agnoverunt, qui in iis quae cum illius Regni Regibus annis 1526. 1529. 1544. et 1559. pactis pepigerunt, ius Principum tuiti sunt. De eo quod spectat Ludovicum XI. in sequentibus dicetur, quia hic Chronica Principum resumenda sunt. Ex Eligia prima uxore Wilelmus V. Wilelmum VI. Et ex Ermengarda secunda Raymundum I. suscepit, qui ei anno 1225. successerunt. Wilelmus VI. quatuor filios ex Pretiosa Aqua-Sextiensi procreavit, Wilelmum VII. Bertrandum qui ei successit, quique se in Italiam recepit, ex quo Andriae, Tarenti et Ursini Duces oriundi sunt, Hugonem magnum Siciliae Senescallum et Raymundum II. Principem Arausiacum. Wilelmus VI. anno 1239. obiit. Wilelmus VII. nullis ex Galburga uxore procreatis liberis, anno 1248. fatô functus est. Raymundus II. frater eius, ei successit, relictisque ex Bigna uxore sua Bertrandô II. et Raymundô III. totidemque filiabus anno 1272. obiit. Quum Bertrandus II. et Raymundus III. ei successissent, Raymundus III. Bertrando. II. omnia sua in Principatum iura tradidit. Istô regnante, Propatruus eius anno 1280. obiit, ipsi adhuc in vivis Bertando III. quod suum erat commislo. Bertrandus III. cum Bertrando II. ita anno

1293. pepigit, ut omnis Principatus sibi posteris indivisus perstiterit, exceptis oppidô Courthesone, locisque ipsi subiectis, quae Bertrandus II. sibi, sub fide et hommagio, cum redhibitionis et ad Principatum revocationis iure, si ipse aut liberi absque prole obirent; quod anno 1349. contigit. Bertrandi II. Courthesonis Domini filii se, in Italia Robertô et Iohannâ I. Regibus, claros et illustres praestiterunt. Raymundus III. ex Eleonora Genevensi uxore tres filios, Wilelmum, Raymundum et Henricum, suscepit. Wilelmus vivô patre, duobus filiis, unicâque filiâ Bertrando, Wilelmô, et Thiburgetâ, ei ex Thiboura Buaxiensi, uxore natis, superstitibus, obiit. Raymundus III. Raymundi II. natu minor, superstes patri ei annô 1314. successit, cui Bertrandus et Wilelmus fratris filii omnia sua in Principatum iura ceslerunt. Henricus Augustoduni Canonicus exstitit. Raymundus IV. ex Anna Viennensi, Guidonis Viennesis Delphini, et Beatricis Bauxiensis filia, sex filios progenuit, Raymundum eius in Auriaco Principatu annô 1340. succeslorem Wilelmum et Gionetum caelibes defunctus. Bertrandetum Dominum in Gigonda, Guidonem et Iohannem caelibes

quoque mortuos, tresque filias Deo in coenobio consecratas. Raymundus V. primo uxorem duxit Constantiam Tallardensem absque liberis exstinctam; et secundo Iohannam, Annae Comitis Genevensis filiam, ex quâ filiam unicam Mariam Bauxiensem dictam, quam in omnibus, nuptiali pactione, illam inter et Iohannem Cabillonensem de Harlay Dominum, 11. April. 1386. heredem suam constituit. Avenione praesente Papâ Clemente VII. Iohannis Genevensis patruo eâ lege expeditum est hoc matrimonium, ut Principatus Auriacus, cum iis omnibus quae illi subiciuntur, penes eslet primum filium ex hoc connubio natum: is autem fuit Ludovicus Cabillonensis de quo postea. Raymundus anno 1393. obiit. Observandum in Raymundo V. et Maria eius filia stirpem Bauxiensem desiisle, qui cum omnium istius illustris familiae bonorum heredes essent, ea iure Ludovico Cabillonio, eiusque successoribus transmiserunt, qui ob Testamenta in eorum gratiam condita, multis argumentis et procurationibus, in primis autem Annis 1384. 1429. et 1446. et 1447. contenderunt, ut sua iura in Provincia inirent. Iohannes Cabillonensis a quo Principum Auriacorum tertia stirps oritur, annum unum post uxorem, annô. 1418. obiit, duorumque filiorum, totidemque filiarum, superstitum, Ludovici eius successoris, et Iohannis, a quo Comites de Toigni oriuntur, Adhelaidis Wilelmo Viennensi nuptae, et Mariae Friburgensis Comitis uxoris, parens fuit. Ludovicus Cabillonius optimo, ad audendum parato, et forti animo erat. Primo Iohannam Mon-Pelicardensem, secundo Eleonoram Armeniacensem uxores duxit. Se fortem et optimum in Ludovicum XI. testatus est, quum neglectâ patris eius Caroli VII. auctoritate, eum cum Arausione urbe suâ in fidem suam, tutelamque recepit, ei impensas subministravit, suisque sumptibus eum in Brabantiam apud Ducem Burgundiae duxit. Hic Princeps, cum Sabaudiae Duce, a partibus Ducis Burgundiae contra Carolum VII. steterat: imo et Delphinatum inter se partiri convenerant. Verum Gaucurtius eius Provinciae Prorex, Principe Colombierum inter et Anthonum deletô, eorum paulo post consilia disturbavit. Princeps in Rhodanum se proicere, eumque transnatare maluit, quam in victoris arbitrium ac potestatem devenire, hoc annô 1429. contigit, Ex prima uxore Wilelmum VIII. annô 1466. succeslorem, et ex secunda Ludovicum Castro-Guyonensem Dominum, et Iohannam Ludovico Comiti Cubiculario nuptam suscepit. Wilelmus VIII. omnibus suis bonis, in Burgundiae Comitatu sitis, a Duce Burgundiae spoliatus, Arausione eorum poslessionem repetiturus profectus; supra Montem-Pelicardum captus est, Viennamque Allobrogum et inde Avaritum ductus, mandatô Ludovici XI. obtendentis Principem, Arausione, sine Salvo-conductu, Burgundiam petere, ut in inquisitionibus, ab Imberto Grollio Delphinatûs Prorege, mensibus Februariô, Martiô et Aprili, anno 1473. institutis, disquiri etiamnum potest. Tunc, se ut vinculis eximeret, supremum suum in Auriacum Principatum Dominium Ludovico XI. 40000. nummis, quos, verum non numeratos, acceptos tetulit, vendere coactus est. Huius venditionis scriptum publicum 9. Iunii 1415. actum est. Quibus peractis, promovente Ludensi Dominô, Delphinatus Pro-Rege, Actis 17. Iunii, et 29. Iulii, eiusdem anni, in bona sua redintegratus est. Post vim istam sibi illatam tribus exactis mensibus hic Princeps, 24. Sept. 1475. obiit. Catharinam Richardi Armorici, Stampensis Comitis, et Margaritae Aurelianensis filiam uxorem duxerat. Ex hoc matrimonio Iohannes Cabillonius, huius nominis II. et Princeps Auriacus natus est. Factionem Aurelianensem, contra Administrationem, per Caroli VIII. minoritatem, amplexus est, in eius arbitrium et potestatem in praelio S. Albini du Cornier, anno 1488. devenit. Liber potesa, matrimonio Regis, cum Annâ

Britanniae Ducissâ nepti suâ. 16. Novemb. 1491. decreto, servivit. Id officii, aliaque quibus, Ducem Aurelianensem ante et postquam sub nomine Ludovici XII. Rex inauguraretur, sibi obstrinxit, illius Monarchae benevolentiam ipsi conciliârunt: adeo ut non solum Armoricae seu Britanniae Praetor factus sit, sed et quidquid ultimus Britanniae Dux ipsi dederat, Annis, 1487. 88. 90. 91. 98. 1501. et 1503. et confirmatum, et auctum portubus Crenonum et Harganonum interiectis, Pontinensi Comitatu, Monconturriô, Lamballâ, Sursinâ, et Torfutiô, alliisque Castellis et locis, ut facile probari potest ex decem Actis Publicis, in quorum exsecutione eius successores impediti sunt. Reverâ ex pacis pactis quae Imperium inter et Galliam Annis 1526. 1529. 1544. et 1559. intercesserunt, redintegrandi erant: verum id exsecutioni haud mandatum fuit. Ludovicus XII. cui vis parenti Iohannis II. illata ignota non erat, qui neque ignorabat 40000. nummos solutos non fuisse, mandata scripto dedit, quibus supremi Dominii iuris venditio irrita fiebat, acceptosque retulit 40000. nummos. Quod postea Franciscus I. Annis 1498.

1500. 15. 16. et 1518. Diplomatibus confirmavit. Propter bella initiô XVII. saeculi, Princeps amplexus Caesaris partes variis capitonibus impeditus est. Tandem ex pactis supra memoratis Principes in omnia omnino supremi Dominii iura redintegrati sunt. Iohannes II. 9. April. 1502. obiit, superstitesque reliquit ex Philiberta Luxemburgica, Charmitensi Comite, uxore sua, Philibertum, de quo mox, et Claudiam Cabillonesem, Henrico Nassovio Comiti nuptam. Philibertus Cabillonius Auriacus et Melphensis Princeps a Caesare Carolo V. stetit contra Franciscum I. qui bonis eius anno 1520. occupatis, Principatum Auriacum Annae Montmorency, Marescalli Chatillonensis viduae, dedit. Idem Philibertus in Hispaniam anno 1523. se conferens, captus, et ex Flandriâ Lugdunum ductus fuit, indeque Burdigalam, unde nonnisi pactione Madritensi anno 1526. egreslus est. Is quoque Caesaris exercitui in Romae expugnatione imperabat, post mortem Borbonii Ducis, qui dum impetum in urbem ciebat, ictu catapultae cecidit. Philibertus vero, ne mors eius militibus pateret, eum pallio tegi iussit, incoeptoque impetui instans, surburbium primo, deinde urbem invasit. Denique in obsidione Florentina annô 1530. nullo unquam matrimonio iunctus occisus est. Evinci porest, omnia clarissimae familiae Cabillonensis bona, legitimô iure posledisle hunc Principem aut Patrem suum, qui ea cum ceteris facultatibus suis, Renato Naslovio, Henrici Naslovii et Claudiae Cabilloniae sororis filio, Testamentô legavit. Familiam Nasloviam in duas praecipuas stirpes dividi observandum est, secundamque Nassovio-Dilemburgensem dictam, quae ab Othone Comite, Adolphi Nassovii Caesaris patruo, oritur, quinque alias stirpes, quarum prima Arausiaca, constituisse. Otho Henrici Divitis filius Agnezam Comitem Solmensem duxit, ex qua Henricum, de quo mox, Iohannem et Ericum procreavit. Henrico Otho II. et Henricus superstites fuerunt. Otho Nassovius, huius nominis II. familiam in Flandriam transportavit, superstitesque tres filios genuit; quorum secundus Iohannes Nassovius pater fuit Engelberti I. qui ex Iohanna Bredensi, quam uxorem duxit, Iohannem Seniorem dictum, Comitem Nassovium, et Brabantiae Praefectum, qui ex Mariâ Bohembergensi uxore suâ, Engilbertum II. Inferioris Germaniae Proregem, absque prole annô 1504. defunctum, progenuit. Et Iohannes Comes Nassovius, Iunior cognominatus, Elizaberthae hassaciae connubio iunctus, annô 1516. mortuus. Hic duos filios, totidemque filias

superstites habuit Henricum nempe, de quo statim; et Wilelmum Seniorem dictum, de quo in sequentibus agetut. Henricus Comes Nassovius Claudiam Cabillonensem uxorem duxit, quae quum Renatum Nassovium, a quo Principum Auriacorum quarta stirps originem ducit, peperisset, annô 1521. obiit. Eius Patruus Philibertus, ut iam supra dictum est, eum heredem, suum eâ lege, constituit, ut et nomine et insignibus suis condecoraretur. Dux Longavillaeus, ex Athalaide Cabillonensi, Iohannis I. et Mariae Bauxiensis filia, ortus, huic Testamento obstitit, nixus substitutione, de qua in Testamento supradictae Mariae, annô 1416. condito. Huic etiam Causae Comes de la Chambre, tamquam ex Iohanna Cabillonnensi, Ludovici Principis Auriaci filia oriundus, se immiscuit, etiam ex substitutione quam in Testamento Ludovici annô 1466. conscripto, occurrere arbitrabatur. Qua in lite Dux Longavillaeus et Comes de la Chambre multa Decreta curârunt fieri in Principes Auriacos, indictâ causâ condemnatos, praecipue cum tunc temporis, Principibus ab Imperio stantibus, Gallia Principatum Auriacum occuparet. Attamen haec omnia decreta, pacis pactionibus, Madritensi, Crespiacensi, Niceensi, et Cameracensi; Annis 1526. 1529. 1544. et 1559. irrita facta sunt. Abrogabatur quoque ab his duobus ultimis pactis supremae Curiae Provincialis Decretum, 30. Iunii 1543. quo Fisco Principatus Auriacus addicebatur. Praeterea, capita sive clausulae, de quibus in hisce pactionibus agitur, variis Galliae Regum, a Francisco I. ad Henricum IV. interpretationibus confirmantur, ut et eorum Senatus-consultis, qui se nullam in rebus Principatûs Auriaci legitimam iurisdictionem habere professus est. Credita substitutio Longavillaei Ducis, pactione nuptiali Iohannis I. et Mariae Bauxiensis, quâ Principatus Auriacus Ludovico Cabillonio filio suo integer obtingebat, plane omnino rescinditur: idem dicendum de iis quae Comes de la Chambre sibi assumebat; cum a Iohanna Cabillonnensi Ludovico Comiti de la Chambre nupta ortus non sit: adde quod substitutio, quae Ludovici, in gratiam Iohannae Testamento con rinetur, ideo abrogata est, quod posteri mares Ludovici, Iohannae posteris superstites fuerint. Renatus, ut dictum est. bonorum Philiberti haeres qui a Carolo V. contra Franciscum I. stetit, absque liberis ex vulnere in obsidione oppidi Sancti Desiderii accepto, 15. Iulii 1544. obiit. Wilelmum nomine IX. Principem Auriacum, patruelem suum, Wilelmi Senioris et Iulianae Stolbergensis filium, Testamentô suô 20. Iunii praecedentis heredem nuncupavert. Hôc Principe Bella civilia Galliam vastabant: nec proxima Arausio istius calamitatis expers fuit; urbs enim capta, expilata, et incensa est annô 1562. a Sarbellone qui Pontificis Romani, et a Comite Suziano qui Caroli IX. copiis imperabat. Id observante Dominô Thuanô Avenionem urbem locupletavit: et annô. 1571. ibi Reformati, qui ex priori calamitate evaserant, omnes cruentâ strage trucidati sunt: quod ipsissimâ Purificationis die contigit; postea Principis Commentaria, haud quidem levia, et documenta omnia rapta et combusta sunt, eorum tamen pars potior Romam a Cardinali Armagnacensi delata fuit. Quod ut quam maxime adversatur iis quae in superioribus editionibus hac de re occurrunt, quibus haec inserta sunt; Vim Calvinistarum, quam Principis ab illorum partibus stantis, auctoritas fovebat, has omnes in Arausionem calamitates inprimis vero Episcopi et Canonicorum expulsionem, Templorum vastationem etc. accersivisse, eo quod omnia sibi licentiae et saevitiae tempore licita esse arbitrarentur: Verum hôc saeculô, inquiunt alii, curâ Regis, Supremi Domini, ut Provinciae Comitis ad Episcopatum, quia

Princeps Resormatus est, nuncupantis, Templa reparata, Episcopus restitutus, Orthodoxaque Religio reducta, revocataque est. Verum, cum id, quoquo sensu sumatur, mera sit calumnia, observandum ipsissimas Pontificis Romani, et Caroli IX. copias, Templa, Sedemque Episcopalem expilâsle, et igne consumpsisle. Verum est a Principe Episcopum et Clerum urbe expulsos, sed ob flagitia a se, annis 1562. et 1571. perpetrata. Stragem enim concitârunt, eo quod Princeps Reformatis subditis suis, invitis Pontificis Pii IV. 22. August 1561. 26 Octob. et 29. Decemb. 1563. illorum exstinctionem apud eum sollicitantis, Diplomatibus, parcebat. Idem Princeps, qui urbe suâ Episcopum et Clerum expulerat, eo illos aliquanto post, precibus Henrici III. Galliae Regis, revocavit, ut tribus a se, in eam rem, ad Wilelmum IX. conscriptis Epistolis, probari potest. Hic Princeps Wilelmus IX. Templum Primarium et reparavit, et locupletavit; nullus vero unquam Rex Galliae vel reparavit, vel opes in Ecclesiam Arausiacam contulit, nisi solus Ludovicus XIV. qui per ultima haec bella, Arausione occupatâ, eiusque Episcopatu vacante, ad hunc Episcopatum nuncupavit. Verum quidem est eum, duabus variis vicibus, antea Epistolis suis Principem interpellâsse, ut ipsi apud Pontificem eos quos indicabat, nuncupare placeret; quod numquam exsecutus fuisset Ludovicus, si, ut quidam fidenter affirmant, Comites Provinciae ad Principatûs Arausiaci Beneficia Ecclesiastica, nuncupare penes fuisset. Insuper, variis Pontificium Romanorum Diplomatibus, plurimisque Comitum Provincialium, Principumque Auriacorum a non ad decimum usque sextum Saeculum Actis Publicis, evincitur, Principes Auriacos tantum, sui Principatûs Templa aedificâsle, dotâsse, et reparâsle. Wilelmus IX. de quo hîc nunc verba facturus sum, a Belgii Foederati Ordinibus, cui reverâ suum debent et decus et fundamentum, ut Rei publicae suae Dux et Caput, agnitus est. Domi, Militiaeque magnus erat, in adversis prudens, in suis impervius, in aliorum vero deprehendendis consiliis, peritissimus. Magnô suô malô experti sunt Hispan; sed cum omnia sibi, ubi de perdendo eiusmodi hoste agitur, licita esse arbitrarentur, maximis in discriminibus versatus, iisque tandem obrutus est Princeps Auriacus. Primo enim a Trapezitae cuiusdam, cui nihil fortunarum suarum supererat, quemque Iohannem Austriacum venenô interemisle suspicabantur, servo, nomine Iauragnii, sclopeti glande, domi suae, mensâ exeundo, vulneratus est, 18. Mart. 1582. Ex epistolis Hispanicô idiomate conscriptis, et in eius sacculo inventis, innotuit hic Sicarius. Princeps ex illo vulnere convaluit quidem: sed quidam Hispanorum Emislarius, cui nomen Baltazard Gerardus, ex Burgundiae Comitatu oriundus, eum domi eius Delphis 10. Iulii 1584. aliâ sclopeti glande, mactavit. Hic Princeps quater matrimonium inierat. Primo enim Annam Comitem Burennensem duxit uxorem, ex quâ Philippum-Wilelmum, et Mariam Comiti Hohenlotensi nuptam, suscepit. Secundo Annam, Mauricii Electoris Saxonensis filiam, quae ei Mauricium Naslovium, de quo postea: Annam Wilelmi-Ludovici Comitis Naslovii, uxorem, et Emiliam annô 1597. Emanueli II. Lusitaniae Principi, Indiarumque Proregi, nuptam. Tertiam uxorem 10. Iunii 1574. duxit hic Princeps Carlottam Borboniam, Ludovici Borbonii II. Montispenserii etc. Ducis, et Iaquelinae Longwicensis, filiam. Ex ea sex filias procreavit;

Ludovicam Iuliam Nassoviam, Frederici huius nominis IV. Principis Rheno-Palatini, Imperiique Electoris, uxorem, 15. Mart. 1644. defunctam: Elizabetham Henrici Turriensis, Bullonii Ducis, et Sedani Principis, Franciae Marescalli, uxorem mense Septemb. 1642. mortuam; Catharinam Belgicam, Philippo Ludovico huius nominis II. Hanoviensi Comiti, nuptam; Carlottam Brabantinam, Claudii Domini Tremolliensis, et Ducis Tharcensis, uxorem; Carlottam Flandrinam, Sanctae Crucis, Pictavii Abbatissam, 10. April. 1640. vitâ functam; et Emiliam Nassoviam, Frederici - Casimiri Comitis Rheno - Palatini apud Landsbergum, uxorem. Quartum connubium Wilelmus IX. cum Ludovicâ Coligniacensi, Gaspardi Coligniacensis, in Francia Rei maritimae Praefecti, et Carlottae Lavallensis, primae uxoris filiâ iniit. Ex ea Henricum-Fredericum Nassovium, Principem Auriacum, de quo, postquam de Fratribus eius dixero, verba faciam; et Renatam quae Rupellae nullo unquam connubio iuncta, obiit. Philippus-Wilelmus Naslovius, Princeps Auriacus, penes Hispanos erat, moriente Patre, unde non nisi multo post rediit. Annô 1606. Eleonoram Borboniam, Henrici Borbonii, huius nominis primi, Principis Condetensis, et Carlottae Catharinae Tremolliensis, primae eius uxoris, filiam, uxorem duxit, quae, Principe Auriacô iam absque prole, 20. Februar. 1618. defunctô, in Castello Muretensi 20. Ianuarii 1619. obiit. Mauritius Nassovius, post obitum Fratris, Patre eius occisô, Princeps Auriacus fuit. Ei 18. annis tantum nato anno 1584. Administrationem Hollandiae Zelandiae, Ultraiecti, cum rei maritimae Praefectura, detulerunt; conceptamque eius prudentiae et fortitudinis existimationem optime tuitus est. Oppida omnia quae penes Hispanos in Hollandida erant, expugnavit. Scaphâ turfis, 60. milites obtegentibus, onustâ, Bredam invasit: itaque feliciter se gessit, ut brevi tempore Frisiam totam, Groninganum Dominium, transisulaniam, Neomagum, Gueldriamque recuperaverit: Hulstum, Sanct-Andreanum propugnaculum etc. subiecit: et, mirante totâ Europâ, septem Provinciae, sub eius Administratione unâ foedus et societatem inierunt. Exinde Slusam, Gravitam, aliaque oppida, per celeberrimam Ostendae, annô 1604. obsidionem, expugnavit. Annô 1609. Inducias Hispani et Ordines in XII. annos, Antverpiae 14. Aprilis eiusdent anni promulgatas pepigerunt. Bellum annô 1621. reparatum est. Marchio Spinola copiis Hispanis Praefectus annô 1625. Bredam occupavit. Princeps Mauricius, qui eôdem tempore Arcis Antverpianae invasionem meditatus fuerat, tantô maerore ob irritam spem captus est, ut annô aetatis 58. Hagae 23. April. 1625. nullô matrimoniô illigatus obierit. Ei Fredericus-Henricus Naslovius Frater

eius, in Principatu Auriaco et Rei publicae Dignitatibus successit, et partam a Patre et Fratre existimationem optime conservavit. Grollam annô 1627. Silvam Ducis a Principe Mauriciô frustra tentatam annô 1629. expugnavit. Dein Bergam, Venloovium, Ruremundam, Traiectum ad Mosam, et annô 1637. Bredam occupavit. Multa alia, paucis desideratis militibus, bellô paravit, tantâque curâ suas fovit copias, ut inde militum Parens dictus sit. Hagae 14. Mart. 1647. obiit. Emiliam Solmensem uxorem duxerat, ex qua sequentem Wilelmum II. suscepit, ut et Ludovicam Henriettam Nasloviam, Mense Maio 1646. nuptam Friderico-Wilelmo, Electori Brandenburgico, 9. Maii 1688. defuncto, illâ autem 15. Iunii 1667.

Albertinam Nasloviam, annô 1648. Wilelmo-Frederico Principi Naslovio, Consobrino suo, Frisiae Administratori, nuptam; Henriettam annô 1659. Iohanni Georgio Principi Anhaltino Dessavo, collocatam; et Mariam Nasloviam, Defuncto Duci Simmerennensi ex familiâ Palatinâ coniugatam, Mense Martio 1688. vitâ functam. Wilelmus Nassovius nomine X. Princeps Auriacus, Patris Dignitatibus 23. Ianuar. 1648. successit; quô annô cum Hispanis pacem Monasterii Ordines Foederati pepigerunt. Exeunte Mense Octobr. Annô 1650. Princeps Auriacus ex Gueldriae Ordinibus Hagam reversus, morbo laboravit, ibique 6. Novemb. eiusdem anni, annô aetatis XXIV. obiit. Henriettam Mariam Anglicam, Caroli huius nominis I. Magnae Britanniae Regis, et Henriettae Mariae Gallicae Filiam, uxorem duxerat. Octo diebus ab eius obitu, 14. nempe Novembris annô 1650. Domina Princeps Auriaca, eius Vidua sequentem Wilelmum Henricum Principem peperit; obiitque 3. Ianuar. 1661. Londini, quo Regia eius Celsitudo Carolum II. Magnae Britanniae Regem, fratrem suum invisum, et cum illo de fausta eius in Regna restitutione gratulabunda, se contulerat. Wilelmus-Henricus Nassovius huius nominis XI. Princeps Auriacus, Patris, et Avorum omnibus Dignitatibus anno 1672. successit, uxoremque Mariam Anglicam, Patruelem; vel Amitinam suam, filiam prioris Ducis Eboracensis matrimonii, Carolique II. neptim, duxit. Wilelmus Henricus se prudentiâ et fortitudine in ultimis bellis anni 1672. clarum et illustrem praestitit, Remque publicam animi celsitate et magnitudine, quae ipsi gloriam immortalem pepererunt, ab interitu eripuit et vindicavit. Ulterius processit hic Heros. Sexcentis navigiis mare Mense Novemb. 1688. traiecit, et infinitis defunctus periculis, ut Magnam Britanniam ex eo, quô premebatur, pondere eriperet. Consilium tandem fauste, feliciter et prospere successit, eique praemium Triplex Diadema conciliavit. In Templo Westmonasteriensi 21. April. 1689. Londini, cum Maria Regina ipsius uxore, post Iacobi II. in Galliam secessum, sacrata et coronata fuit Eius Maiestas; eademque die eorum Maiestates Edimburgi Scotiae Metropoli sub nominibus Wilelmi III. et Mariae II. Rex et Regina denuntiatae sunt. Paulo post Rex Iacobus, cui Gallia opem ferebat in Hiberniam appulsus, exercitum circiter 60000. militum, cum Hibernorum tum Gallorum conscripsit, quo se saltem in hoc Regno tueretur. Verum Rex Wilelmus, quanti sit Hostis consiliis mature occurrere gnarus, Praefectô Duce Schombergô, exiguum exercitum in Hiberniam qui Iacobo Regi obsisteret transmisit, donec ipse illuc, exeunte Iuniô, annô 1690. se conferret. Statim atque exercitum omnibus rebus instruxislet, hosti obviam ivit, quem quum amne et tormentis communitum conspexisset, in mediis aquâ et tormentis fluvium traiecit, Regemque Iacobum iterum in Galliam, inexpectatô certaminis eventu, se recipere compulit, eiusque exercitum fugavit. Quum deinde se Dublini, Regni primariae urbis, Regem denuntiari curâsset, exercitûs partem quibusdam Praefectis, qui Rebelles reliquos subicerent, commisit: Quumque iterato in Angliam traiecisset, Regni Ordinibus convocatis, ingentem nummorum vim confecit, quo Rei publicae necessitatibus occurreret, nihilque factiosos et seditiosos moratus, in Hollandiam transfretavit, ut ibi cum Foederatis Ordinibus, ceterisque Sociis de Rebus Bellicis ageret. Navem itaque, nullâ asperae tempestatis habitâ ratione, conscendit, magnisque, per septem dies transitûs sui, in discriminibus versatus, tandem 31. Ianuarii 1691. Hollandiam attigit, et Tormentorum

fragore, Campanarumque sonitu Hagam pervenit. Nulla tunc laetitiae signa nec in Rei publicae Primoribus, nec in populo desiderata sunt. Tantus forsan, reversô in Patriam victore, plebis concursus nusquam factus est, quantus Hagae, ob Wilelmum Regem, per sex hebdomadas visus est. Non solum enim eô, ex istius Regionis locis omnibus, infinita virorum mulierumque multitudo conveniebat, sed etiam illuc numerosissima confluxit Principum exterorum Corona; quos inter eminebant Bavariae et Brandemburgi Electores, Hassia-Cassellanus Landgravus, Zelliensis, Wolfembutelliensis, Wirtembergensis, Curlandus, et Saxo-Eyssenachus Duces; Marchio Gastanaga Belgii Regii Prorex, Commerciensis Princeps, Copiis Imperialibus Praefectus, Principes Waldeckensis, Nasso Sarbruckensis, et Nasso-Frisius in exercitibus Foederati Belgii Ordinum, Castrorum Tribuni, nec omissis haud contemnendae sortis viris mulieribusque innumeris. Ibi quoque Caesaris, Hispaniarum, et Daniae Legati, cum extraordinariis Moguntiae, Coloniae Agrippinae, Augustae Trevirorum, Saxiae, Palatini, Holsteini-Gottorpi, Sabaudiae, Principisque Leodiensis, Nuntiis, aderant. MONITUM. Cum in huiusce Dictionarii superioribus Editionibus, multa sub nominibus Arelatis, Bauxii, Chalonii, Delphinatûs, Arausionis, et Provinciae irrepserint vitia, sequensque Commentarius, quô omnia restaurantur, non nisi post magnam huiusce Dictionarii partem typis excusam venerit, ad eum attendere iubetur Lector, nec ea quae supra, in haec sex capita dicta sunt, morari, utpote quae plane Historiae veritati adversentur, fidemque omnino iis quae modo de Arausione in praesenti Editione, sequentique Commentario diximus adhibere.

Quidam supra, sub nomine Bauxio, lapsus et errores, haud sine emendatione praetermittendi, obrepserunt. Primo, Ditionem Bauxensem, Agrosque etiamnum hodie Bauxenses dictos, olim sub nomine Principatûs, vel Comitatûs innotuisse, eurumque Dominos, Principes, vel Comites dictos fuisse, ut plurimi veteres Historici testantur: Hôc eos Titulô Caesares Conradus II. Fredericus I. et II. in aureis Diplomatibus suis, annis 1146. 1173. 1178. et 1214. ut et Pacta inter eos et Provinciales Comites, annis 1150. 1177. et 1257. condecoârunt. Agri Bauxenses numero 77. non vero, ut supra dictum est 69. erant, sub quorum Ditione Oppidum Aquae-Sextiae, Insulae Martiguae, Bargus-Novus Arelatensis, Trinquetalium aliaque Praedia capiebantur, quae sub magnis muneribus, ex lege obsequii et functionis clientelaris a Provinciae Comitibus iuxta pactionem annô 1150 et mediante Caesare Fridericô II. ab omni dominatione libera, Principes Bauxienses possidebant. Secundo, Massiliensem Vicencomitatum, quem Bertrandus Bauxiensis Hugonis filius, Episcopo et Oppido 84000. nummis Regiis coronatis vendidit, eorum quoque patrimonio subiectum fuiise. Hic idem Bertrandus omnia alia paterna bona sua, Legatis, Donationibusque immodicis, suô, ultimâ Iulii de annô 1170. testamentô, exhausit, magnô substitutionis gradualis damnô, quae in Patris eius Hugonis. in gratiam aliûs Bertrandi eius fratris, Prmcipis Auriaci, posterorumque, Testamento continetur: quod in causa fuit cur Caesar Fredericus I. has alienationes, Bertrandique Testamentum, causâ ab utrisque adversariis dictâ, suis, mense Augustô 1178. aureis Diplomatibus, infirmaverit. Tertio, Regnum Arelatense, a Caesare Frederico II. Diplomate 13. Ianuar. 1214. aliâ etiam 29. Septemb. seq. Bullâ, confirmatô, Wilelmo V. Principi Auriaco,

Bertrandi I. filio, dono datum fuisse. Verum igitur non est, illud Raymundum Wilelmi nepotem, Carolo I. Provinciae Comiti, D. Ludovici Regis Galliae fratri, anno 1257. cessisse; cum constet hunc Comitem eo quod id sib iuris comparâsset, Raumundum adegisse, ut sibi pro illo Regno, tamquam Imperii Cliente et Beneficiario, fidem et sacramentum praestaret. Quod tamen cum Actis 10. Septemb. 1257. non convenit, quibus omnia Iura, et Praerogativae, cum Imperiales, tum aliae, Principi Auriaco, quieta et tuta praestantur. Quarto, dilucide etiam evincitur, Raymundum Bauxiensem, eiusque Stephanettem uxorem, Gilberti Comitis filiam unicam, sibi, eiusdem Gilberti proprii eius Domini obitu, Provinciam totam legitimô iure, eorumque Conrardi Caesaris in illam, 11. Augusti 1146. intro ductione, comparâsse. Eius reverâ ab illis possessio in controversiam paulo post vocata est, a Raymundo Berengario II. Iunicre cognominato, quem Barcinonis Comes, Rex Arragoniae Patruus, vel Avunculus eius tuebatur, qui Provinciam, vi substitutionis agnaticae, quae Testamento veteris Comitis Raymundi Berengarii, Dulcaeque Gilberti utriusque parentis continebatur, sibi partam esse asserebat. Haec controversia Pactione 1. Septemb. 1150. Raymundum Berengarium inter, et Stephanettam tunc tem poris viduam expedita est. Huic Stephanettae tres fuerunt filii, qui Pactioni matris suae, illam in ea laesam esse statuentes, assentiri recusârunt, vique armorum Berengarios omni fere Provinciâ spoliârunt. Quod Caesaris Frederici II. Rechildis, uxoris Berengarii Iunioris, Patrui vel Avunculi, interventioni ansam dedit: et sic ex eius auctoritate pax anno 1177. acta est. Tandem deficientibus masculis Provincia quatuor, Raymundi Berengarii huius nominis quinti, filiabus obtigit. Sic Principes Auriaci, Stephanettae vicem gerentes, cum illis, aut cum earum posteris Provinciam iure partiri possunt. Hi praeterea Bauxio-Auriaci Principes soli suô Scutariô et Insignibus, exclusis omnibus aliis Principibus, monetam cudere poterant, quâ in totius Provinciae commercio uterentur. Eorum quoque erat, armis et vexillis passis in totam Regionem, quae Alpibus, Iserâ, Rhodanô et Mari continetur, iuxta Praerogativas sibi annis 1146. 1178. et 1214. concessas, iter facere. Ut quod in articulo de Cabillono supra inserto, quod dictum est ad aequitatem exigatur: iis quae de Clarissima illa Familia dicta sunt addendum; Anno 1237. Iohannem Cabillonensem Hugoni Burgundiae Duci, suum Cabilloni ad Ararim Comitatum, permutatione Harlayensis, Praediorumque ipsi subiectorum, Baronatûs, dedisse. Huic Baronatui 295. Clientes subiciebantur, quos inter Neocomensis Comes, cuius Principes Auriaci, a Stirpe Cabillonensi oriundi, iura servârunt a Rodolpho Romanorum Rege Aprili 1298. Iohanni Cabillonensi huius nominis secundi, de quo modo diximus, filio, concessa, postquam, ipsô annuente, Rollinus Neocomensis Comes se iis abdicâsset. Hoc idem ius Iohannes in Stirpem Hoebergensem transfudit, sibi fide et sacramentô, quae praestita sunt, reservatis. Ludovicus autem Neocomensis Comes, ultimus familiae Masculus, Annô 1373. relictâ filiâ nomine Elizabethâ, obiit. Huic filia nata est, cui nomen Frena, Conrardo II. Comiti Friburgensi nupta, ex iis Conrardus III. natus est. Hôc administrante et annuente, Senatus et Populus Neocomensis mense Augustô 1406. decrerunt, ut, si absque filio legitimo e vivis excederet, Comitatus ad Principem Auriacum, tunc Iohannem Cabillonensem I. pertineret. Paulo post Conrardo ex Maria

Vergiensi uxore sua, filius unicus natus est, Iohannes nuncupatus, qui, ductâ Mariâ Cabillonensi, Iohannis I. Principis Auriaci filiâ, absque liberis annô 1458. obiit. Omnia is bona sua Rodolpho, Hoebergensi Marchioni, consobrino suo, Annae Conrardi III. Comitis Friburgensis filiae, marito cuius posteri sua iura in Familiam Longavillaeam transmiserunt, Testamentô legavit. Maria Conrardo viro suo superstes, de omnibus bonis Testamento, in gratiam filii fratris Ludovici Cabillonensis, Principis Auriaci, decrevit, quibus in bonis continebantur iura in Comitatum Neocomensem reversionis, quae eius Pater Iohannes I. illi nuptiali pactione concesserat. Postea de illis Testamento suo annô 1466. statuit Ludovicus in gratiam posterorum suorum, qui id iuris, quantum penes ipsos fuit, tuiti sunt, quod tandem respectu Auriacae Familiae sensim evanuit, ab eo tempore quo hic Comitatus

in Stirpem Aurelio-Longavillaeam, quam hac in re tuebantur Reges Ludovicus XI. et Carolus VIII. transmissus est. Inde originem duxit odium inter Iohannem II. Principem Auriacum, et Comitem Dunnensem, inclemens, quod odium Carolus VIII. et Anna Britannica eius uxor quôdam modô mense Decemb. 1491. temperârunt, quum iura quae hic Princeps animo sibi asserebar, amice et placide disiudicanda esse, decrevissent. Quod tamen exsecutioni mandatum non est, quia ab una parte, Iohannes annô 1501. obiit; et ab altera, quod Philibertus filius eius Prmceps Auriacus a partibus Caesaris Caroli V. contra Galliam steterit; vel hoc quoque propter bella, initiô huius saeculi, civilia, praestitum non fuit. Quomdo hoc ius indecisum superfuit. Priusquam finis imponatur, addamus, Delphinatum legitimô iure ad Beatricem Viennensem Guidonis XIII. filiam unicam, Iohannisque II. neptim, Hugoni Cabillonensi Harlayensi Dominio nuptam, pervenisse. Quod manifesto evincit Chorierium, eiusque sequaces deceptos fuisse, quum Delphmum Guidonem XIII. absque liberis defunctum asseruerunt; vel lubentes ignorârunt, ut istius Provinciae ius Humberto ultimo tribuerent, eôque modô ius, quo illam Galliae Regno annô 1341. dono dedit, ratum facerent. Consulro quoque omissum est, Humbertum, Beatricem Amitam suam, Iohannemque filium suum Harlayensem Dominum in Delphinatu detinentem, eos vi adegisse, ut quidquid in Delphinatu possiderent, aeque ac ius hereditarium, sibi cederent, ut duobus Actis Publicis, 10. Februarii 1334. et 20. Ianuarii 1344. evincitur; quod etiam ex Philippi Valesii Galliae Regis, eiusque filii Iohannis Normandiae Ducis mensibus Iuniô et Iuliô 1349. renovatum est, dummodo ipsis aliquot in Delphinatu Baronatus, et quaedam pecuniae summa darentur; quibus Baronatibus nec Beatrix, nec filius eius Iohannes imo nec eorum posteri unquam potiti sunt, neutrique vel minorem istius summae partem receperunt, ut ex plurimis Actis, quae referre taediosum esset, ab anno 1351. ad annum 1436. Ex quibus, Principes Auriaci ius antiquum suum sibi vindicare possunt. Plin l. 3. c. 4. Pomp. Mela l. 2. Paradinus, Belleforest Thuanus, Marca, Bessus, Mezerayus et c. Iosephus et Gasparus Pisani, Historia et Praerogativa Auriaca, Catellus Historia Tholozana et Linguadoc. Duchesneius, Nostradamus, Bouchaeus, Ruffiius, et Bonisius Hist. Provinc. Chorierus Historiâ Delphinatûs, Louvetus in splendore Galliae, Cassanus et Puteanus Iurium Gallicorum in Disquisitione, Sincerus Itiner. Gall. Sta Marthan Hist. General. Galliae, et Gallia Christiana, Lomenii

Itiner. Molinaeus et Bellius in suis consiliis, Maurierius insuis Commentariis etc.